Deze
keer Double Dividend's Floris Lambrechtsen over groene energie op
BNR, ING Groenbank investeert in Oikocredit, Ownership Capital, het
Kempen Sense Fund, The Guardian over PE en II in het VK,
omzetten van crowdfunding in 2012 met 15 paradepaardjes, II Facts &
Figures van Bamboo Finance, Sir Ronald Cohen blogt voor Harvard
Business Review, Serge Reicher's satirische speech voor de EVPA, Jeff
Skoll over growth capital en St DOEN voor seed kapital. De Global
Alliance for Banking on Values
zoekt een Network coordinator en een Financial Investigator Ronde
Tafel over II (verslag
eind februari). Gelezen:
building an II portfolio van JPMorgan en als case het Longfonds v/h
het Astmafonds.
MARKET
Groene
energie
Vermogensbeheerder,
UNPRI adviseur en FD columnist Floris Lambregtsen was gast bij BNR
Nieuwsradio en sprak over groene energie. Superinvesteerder Warren
Buffet stopt 2miljard US$ in zonne-energie en gevraagd wordt of andere
beleggers dat ook moeten doen. Lambrechtsen wijst op de 75% daling van
de productieprijs van zonne-panelen naar 10 cent per kilowatt-uur.
Hiermee kunnen zonne-energieparken concurreren met kolen- en gascentrales.
Bovendien vragen consumenten steeds vaker vragen naar groene energie
en dreigt in de VS een CO2-belasting. De redenen om in groene energie
te stappen zijn legio en investeren in aantrekkelijk gewaardeerde
bedrijven is (altijd) een goede strategie. Lambrechtsen waarschuwt
wel voor een green hype en zelfs “Een green bubbel
gaan we zeker nog meemaken".
Bron:
met link naar het radio interview:
BNR/gaat-investeren-in-groene-energie-lonen
ING
investeert 5 miljoen euro in Oikocredit
De
ING Groenbank investeert 5miljoen Euro in de Oikocredit International
Share Foundation die ondernemers in ontwikkelingslanden, met name
Afrika, toegang wil bieden tot financiering. Managing
director David Woods “Het stimuleren van ondernemerschap,
waar ook ter wereld, past bij de ING. Hierbij streven wij een
financieel rendement na dat ook duurzaam is."
ING
Groenbank
ING
Groenbank beheert het spaargeld van alle ING Groen Spaardeposito’s.
In 2011 ging 77% van het spaargeld naar milieuvriendelijke projecten
of bedrijven. Daarnaast werd 7% uitgeleend voor microfinanciering.
16% staat op de rekening courant van ING Groenbank en wordt gebruikt
voor nieuwe groene projecten of als er spaargeld vrijvalt. ... Zo kan
ING
Groenbank investeren in milieuvriendelijke stadsverwarming, Groen
label-kassen die minder energie en water verbruiken (...), duurzame
woningbouw, windturbines en biologische landbouw.
Feiten
& cijfers
de minimale inleg bedraagt 5000 Euro, de looptijden en rente in 2013:
1jr 0,25%, 3jr 0,5%, 5jr 0,95% of 10 jaar 2,05%. Daarnaast is er
belastingvoordeel door vrijstelling voor de vermogensbelasting. NB
De eerder aangekondigde afbouw van de heffingskorting is gestaakten
wordt gehandhaafd op 0,7%.
Meer op ing/belastingvoordeel
Oikocredit
Oikocredit
is een internationaal in Nederland gevestigd beleggingsfonds met een
omvang van bijna 700 miljoen Euro dat microkrediet verschaft aan
kleine boeren. Het is een van de weinige impact investing fondsen die
open staan voor particulieren. Oikocredit Nederland heeft circa 76
miljoen Euro onder beheer, een koers van 203 euro. De beheerskosten
zijn 0,45% en het rendement bedraagt 1,5%. Haar risicorating is door
de lage volatiliteit in uitbetaling gedaald van 7 naar 1 sinds de nieuwe berekeningsmethode.
Bronnen:
Oikocredit
Morningstar/Oikocredit-Nederland-Fonds
of de Snapshot
en ING/met-zekerheid-uw-geld-vastzetten/groen-spaardeposito
Ownership Capital
Ownership Capital
Nederland
is een nieuwe vermogensbeheerder rijker met een roemrijk verleden, 4
van de medewerkers zaten in het ESG gebaseerde long term equity team van PGGM. PGGM is 4,7 miljard impact investments
misschien wel de grootste impact investor van Nederland (meer op
IINieuws
jaaroverzicht 2012: januari). In de Huffingtonpost
in aug 2012 getagd als impact
investing
staat echter PGGM's responsible equity portfolio is unlikely to qualify as an
impact investment. However PGGM should certainly be considered an
exceptional practitioner of "investing
with
impact",
as strategies that border on impact investing have come to be known.
De nieuwe vermogensbeheerder wil verantwoord beleggen op basis van ESG factoren (milieu, sociaal, beleid) en corporate sustainability. Het vraagt klanten om minimaal 50 miljoen Euro 5 jaar in te leggen. Het geambieerd beleggingsuniversum omvat aandelen van maximaal 20 Noord Amerikaanse en Europese bedrijven (Financial Times). Noot van de Blogger bij PGGM was dat ook al zo. De beheersvergoeding is 1% excl een bonus van 20% bij outperformance, maar is lager bij een groter mandaat.
Het team wordt geleid door Alex van der Velden die voormalig ceo van FairPensions, een organisatie die maatschappelijk verantwoord beleggen bepleit. Chairman wordt voormalig directeur van 3M Sir George Buckley die met name de lange termijn visie van Ownership Capital benadrukt. Hij heeft tientallen investor meetings gedaan en verwijst ook naar zijn tijd als chairman en directeur van 3M: het is lastig investeerders mee te krijgen op lange termijn trajecten.
De nieuwe vermogensbeheerder wil verantwoord beleggen op basis van ESG factoren (milieu, sociaal, beleid) en corporate sustainability. Het vraagt klanten om minimaal 50 miljoen Euro 5 jaar in te leggen. Het geambieerd beleggingsuniversum omvat aandelen van maximaal 20 Noord Amerikaanse en Europese bedrijven (Financial Times). Noot van de Blogger bij PGGM was dat ook al zo. De beheersvergoeding is 1% excl een bonus van 20% bij outperformance, maar is lager bij een groter mandaat.
Het team wordt geleid door Alex van der Velden die voormalig ceo van FairPensions, een organisatie die maatschappelijk verantwoord beleggen bepleit. Chairman wordt voormalig directeur van 3M Sir George Buckley die met name de lange termijn visie van Ownership Capital benadrukt. Hij heeft tientallen investor meetings gedaan en verwijst ook naar zijn tijd als chairman en directeur van 3M: het is lastig investeerders mee te krijgen op lange termijn trajecten.
Bronnen:
IEXprofs, deTelegraaf, Financial Times en Ownership Capital.
FT
interview met Sir G Buxckley op de site van Ownership capital Ownershipcapital
Kempen
Sense Fund
Van
alle duurzame Nederlandse beleggingsfondsen heeft het Kempen Sense
Fund het in 2012 het best gedaan met een rendement van 26,1%. De
portfolio bezit Europese kleine en middelgrote beursgenoteerde
ondernemingen die het milieu, ethiek en sociale normen en waarden
actief meenemen in hun bedrijfsvoering. Het is een partnership van
SNS Asset Management en Kempen Capital Management dat duurzaam
ondernemen bij Europese bedrijven onderzoekt en bevordert. Het fonds
hanteert een bottom-up aanpak en belegt vooral in gezonde bedrijven
met een sterke marktpositie en een lage schuld.
F&F
Omvang
146 miljoen (31-12-12)
Koers
27,94 euro (22jan13)
Dividend
40ct (jaarlijks)
Dividendrendement
12 maanden 2,93
Rendement
payout nu 1,4%
Kosten:
Beheervergoeding: 1,5% per jaar.
Opslag:
0,50% Afslag: 0,50% (sinds 20dec2012 voor kopers en verkopers als
gevolg van uitbreiding of krimp met de betreffende aandelen).
Met
dank aan de nieuwsbrief duurzaam-beleggen
van Folkert van der Molen
Bronnen:
kempen
(heel compleet en vlak na de jaarwisseling actueel overzicht a la
Morningstar m.u.v. de koers en het eff rendement) en Morningstar.
MEDIA
The
future of philanthropy good business?
In
The Economist jaarlijkse vooruitzicht op The world in 2013 een
artikel over de toekomst van de filantropie met aandacht voor het
100 jarig bestaan en de bijdrage van de Rockefeller Foundation en het
'nieuwe' fenomeen vermogensfondsen die ''op'' mogen, zoals de Bil &
Melinda Gates Foundation 50 jaar na hun overlijden. Medebestuurslid Warren Buffet
heeft aangegeven 85% van zijn vermogen aan de Gates Foundation na te
laten.
De
komende tien jaar zal doorslaggevend zijn wat betreft de resultaten
bij focus thema's (o.a. Malaria) en de nieuwe houding van filantropen
als de verschaffers van risicokapitaal voor innovatie in de sociale
sector zoals de belangstelling van de (jonge) miljairdairs binnen
Buffets The Giving Pledge kring (Noot van de Blogger: ook voor impact investing).
The
Economist verwacht een doorbraak van de Social Investment Bonds:
SIB's. (Noot van de Blogger
in de VS literatuur en discussie meestal bedoeld als) Vooraf
verschaft risicokapitaal van particulieren en fondsen dat -alleen
nadat het beoogd resultaat is bereikt- door overheden wordt
terugbetaald.
Noot
van de Blogger: men kijkt hiervoor in de VS belangstellend
naar de voortgang in het VK waar net 20miljoen UK£ is
vrijgemaakt voor dit soort financiering en Big Society Capital met
haar 600miljoen UK£ vooral investeert via -en daarmee in de
ontwikkeling van- een nieuwe sub sector van SIB intermediairen die
deze sociale dienstverleners selecteren, de fondsen werven, de
deals/contracten managen en afronden door uitbetaling door de
overheid.
Noot
van de Blogger: Het Omydiar Network heeft 10miljoen US$
gegeven voor de promotie van SIB's in de VS aan RSF Social Finance, USA een zustervestiging van RSF Socila
Finance UK.
De
groeiende rol van social media en de laagdrempelige en
supersnelle mogelijkheid voor individuen om contact te hebben met
mensen en gemeenschappen wereldwijd, zal de toestroom van kleine
directe giften en investeringen vergemakkelijken en versterken.
The
Economist eindigt nogal -onverwacht- moraliserend: Over 100 jaar is
er echt wat te vieren als filantropie zich dan richt op hogere doelen
zoals kunst omdat de basisbehoefte bevredigd zijn -job
done- door de filantropie van deze (nieuwe)
eeuw. Bron The
Economist The World in 2013 The future of philantrophy (p112.)
economist/future-philanthropy-good-business?
PE
en II
Op
The Guardian's sustainability blog 8jan13 aandacht voor de groeiende
rol van private equity bij duurzame bedrijven, social enterprises
en chari's. De CEO van Social Finance UK, opgericht om meer
particulier kapitaal naar de sociale sector te krijgen, ziet grote
vooruitgang in hun streven om investeringsdenken te integreren in de
sociale sector. Waar voorheen corporate responsibility ambitie
de drijvende kracht was, wordt nu gezocht naar sociaal en/of milieu
impact. Niet als vorm van filantropie, maar als business strategie.
II
pionier Bridges Ventures wordt geportretteerd met als voorzitter Sir
Ronald Cohen, the father of venture capital en nu van Big
Society Capital (zie IINieuws15jan2013 en lees ook II marketing
HBR). Bridges Ventures heeft 275 miljoen UK£ onder beheer die
het o.a. investeert in milieuvriendelijke verzorgingshuizen,
betaalbare sportaccomodaties in arme stedelijke gebieden
en een
non-profit social enterprise
voor kwetsbare jongeren. De belangstelling van private equity
investeerders voor 'impact' is nu zo groot, dat de managing director
van Claridge Capital, een financiële adviseur voor frontier
markets en
social enterprises van
een aparte asset
class spreekt.
De vele ondertekenaars van de United
Nations' Principles for Responsible Investing vestigen ook de
aandacht op II. Zij maken door het (kwalitatief) rapporteren van
impact resultaten, naast de financiële, duurzame bedrijven,
social
enterprises en
chari ondernemingen steeds aantrekkelijker. II
is kapitalistisch en geen daad van een barmhartige Samaritaan, die
(alleen) kon helpen met zorg, eten en onderdak, omdat hij het geld
daarvoor had.
Win-win
Een
vertegenwoordiger van de sociale sector, de East London community
organisation Social Spider, (social enterprises en kunstprojecten
voor daklozen) is blij met de interesse van private equity, we
kunnen en moeten leren van de ervaring en expertise van de finaciële
sector. En het
imago van PE als rücksichtlose
kostenverminderaars kan aanzienlijk verbeterd worden door
investeringen in de social sector. 'Maar
de grootste uitdaging is om verdienmodellen en inkomen te creëren,
investeerders verschaffen start- en opschalingskapitaal'. Het
hele artikel: Guardian/sustainable-business/blog
CROWDFUNDING
F&F
De
voorlopige stand van totaal opgehaalde bedragen van voor
investeerders interessante Nederlandse crowdfundingplatforms -meestal
leningen, soms met aandelen- en als ze (de) cijfers vermelden.
Geldvoorelkaar
Totaal
4.077.500
Euro (AFM goedgekeurd*, mn leningen met risico en rente profielen, na
gedegen kredietwaardigheid screening).
Symbid
Totaal
630.000 Euro voor 9 gerealiseerde acties (aandelen) voor o.a.
Wakawaka solar light die nu oneplanetcrowd crowdfunden (hieronder). In haar juli'13 e-nieuwsbrief, meldt het 17 succesvolle pitches en 1,5 miljoen Euro.
Crowdaboutnow
Totaal
386.525
Euro. 19 succesvolle actie op de site van 3.000 tot 65.000 Euro.
(meestal) Na 4 jaar rendement. Crowdaboutnow heeft een vergunning van de AFM als beleggingsonderneming*.
Oneplanetcrowd
(gestart 10okt12) 275.000 Euro (eigen nieuwsbrief) waaronder 3 zeer
succesvolle financieringen (Wakawaka 100.000 Euro of 400%
(voorintekening product), de digitale doorstart van de Nieuw Pers
25.000 Euro of 250% (6 mnd proefabonnement, column, item redactie,
evt hoofdredacteurschap), en Professor Grunschnabel 38.000 of Euro
150% (11 investeringsvariaties van korting tot lening tegen 4,5%).
Seeds
(pilot
van ABNAMRO) 3 van de 5 projecten gefinancierd totaal 85.000 Euro.
Het
financiële rendement dat je onder omstandigheden kan ontvangen
bedraagt maximaal 1,5 keer het door jou geïnvesteerde bedrag.
Uitkering van het rendement is afhankelijk van het behalen van een
omzet die een vastgestelde omzetdrempel moet overschrijden.
www.Share2start.com
Investeren
(aandelen worden na 5 jaar verkocht), lenen, geven door kennis,
ontwikkelen, realiseren. Samenwerken en delen leidt tot succes. Veel
meer dan alleen financiering dus, 4 succesvolle donatie
projecten op de site en de Mobibus (zie CF paradepaardjes). Een site
om in de gaten te houden voor impact investors vanwege de
duurzaamheidsfocus.
Wekomenerwel
Geld
lenen aan 5 ondernemingen tegen interessante rente en paar jaar
looptijd. Geen afgeronde pitches op de site, wel een site om in de
gaten te houden.
2012
crowdfunding paradepaardjes
Crowdfunding
advies- (en onderzoeks) DouwenKooren
bureau zette de in hun ogen 15 toonaangevende
crowdfunding projecten van 2012 op een rij. Ik heb gekeken vanuit
impact investors perspectief naar de aard van de investering (gift/
lening/ aandeel), de omvang, het ingezette platform en de
succesfactor. Noot van de Blogger: Hopelijk komen ze ook weer met een overzicht
van de Nederlandse crowdfunding markt in 2012 en een prognose voor
2013.
-1-
De Windcentrale haalde voor
de aankoop van bestaande 2 windmolens in de Eemshaven 7miljoen
Euro
op bij 5500 huishoudens. Men kon 20.000winddelen a 350 Euro kopen
afhankelijk van eigen gebruik en werd
lid van een dochter coöperatie en moesten
overstappen naar -Nederlands groenste- energieleverancier Green
Choice. De opbrengst van het winddeel wordt maandelijks verrekend met
hun energierekening na aftrek van kosten. De jaarlijkse opbrengst is
afhankelijk van de wind en de (stijgende) energie prijzen, daardoor
is de investering mn interessant als hefboom tegen stijgende
energieprijzen (in het rekenvoorbeeld 3 of 6%).
De
molens worden over 16 jaar afgeschreven, dan is de investering 'weg'.
Er
werd geen bestaand crowdfunding platform gebruik, er werd
samengewerkt Greenchoice en ze werden gesponsors door het Rabobank
ProjectenFonds en impact investor St
DOEN
(van de Postcodeloterij etc). Hoeveel nieuwe klanten Green Choice
heeft gekregen door de actie kon ik online (nog) niet vinden. In het
licht van de 'overinschrijving' en de omvang was het succes groot en
tegen 15euro voor inschrijvingskosten kan men zich al aanmelden voor
een volgende 'winddelen' actie. windcentrale/inschrijven
Noot
van de Blogger
Ik heb op tijd ingeschreven, voor de 2e windmolen 100% was
ingeschreven (IINieuws
1nov2012), maar kreeg toch geen winddeel; iets over storneringen
die tegen(!)vielen. De officiële verklaring heeft mij niet
(telefonisch) bereikt en in de email stond geen echte uitleg. NB Ik
was al klant van Green Choice, dus groener werd mijn energiegebruik
er niet van. Bij nader inzien lijkt lidmaatschap à 50 euro van
coöperatieve vereniging dewindvogel
interessanter.
Leden kunnen de vereniging geld lenen tegen dit jaar 6% rente (in
2011 5%, het varieert afhankelijk van de windopbrengst). De
coöperatie steekt het geld in de aanschaf van (nieuwe)
windmolens in de Rotterdams haven. De
Windvogel stelt dat 'het
rendement hiermee hoger dan bij de commerciële varianten
als winddelen en windcentrale waar na verrekening van het
renteverlies de balans op nagenoeg nul uitkomt'.
Op
dit moment werft de coöperatie
(nog) geen extra fondsen voor aankoop. Leden zijn uiteraard welkom.
Bron
Windvogel/crowdfunding-windmolens
-2-
Wakawaka
Wakawaka,
lampen op zonne-energie, wierf eind 2011 via Kickstarter.com in de VS
en een optreden bij het Clinton Global Initiative bijna 50.000 US$
(161%
van de beoogde 30.000 US$. En in december '12 420.000 US$ of 833% voor
de 2e actie voor de prouctie van een solar batterij lader voor
I-phones in Haïti (Kickstarter.com).
In
Nederland werkte Wakawaka eerst met Symbid.nl en haalde 75.000 Euro
op (Zie IINieuws
15feb12) door
2,5% van haar aandelen te verkopen. Intekenen kon vanaf 20 Euro of een
veelvoud daarvan. Initiatiefnemer Maurits Groen is een bekende
‘duurzame’ Nederlander (Trouw duurzame 100), als goeroe
actief in duurzame energie (o.a. GreenChoice) en heeft een goed
netwerk. Gerry van de Sluys 'an
expert in the field of wind, solar and other forms of renewable
energy' van
het in Zwitserland gevestigde Business Creation Investments (BCI),
steekt nog een 3,5miljoen US$ in de marketing en after sales van de
geproduceerde Wakawaka lampen. Wakawaka kreeg mooie free publicity
(Telegraaf, Libelle TV?) deed een joint promotion met de LINDA etc.
Noot van de Blogger: Jammer genoeg zette Wakawaka voor hun volgende product - de WakaWaka Power (batterij oplader)- crowdfunding in voor intekenen op afname, dus niet als investeerder, weer bij Kickstarter en Oneplanetcrowd. De acties werden gestart op 12-12-12- om 12.12 uur verliepen vlot en waren op 11 januari vol- en over ingetekend. Ook bij Oneplanetcrowd.nl werd met 100.000 Euro de doelstelling overtekend 400%! (Nieuw in Nederland)
Noot van de Blogger: Jammer genoeg zette Wakawaka voor hun volgende product - de WakaWaka Power (batterij oplader)- crowdfunding in voor intekenen op afname, dus niet als investeerder, weer bij Kickstarter en Oneplanetcrowd. De acties werden gestart op 12-12-12- om 12.12 uur verliepen vlot en waren op 11 januari vol- en over ingetekend. Ook bij Oneplanetcrowd.nl werd met 100.000 Euro de doelstelling overtekend 400%! (Nieuw in Nederland)
-3-
Dark Blood,
de film. Het verhaal van deze film klinkt als een film. Dit
dramatisch verlopend filmproject van George Sluizer werd door de dood
van River Phoenix en een gesprongen aorta van Sluizer zelf
gecancelled door de filmmaatschappij, dat daarna de rushes wilde
verbranden. Sluizer wilde ze vervolgens laten stelen en kreeg
ze -op een niet beschreven manier-
in handen. Samen met Cinecrowd,
filmfunding met fiscaal voordeel
werd een crowdfunding actie gestart die 17.513
Euro
of 115% ophaalde. De film werd afgemaakt door de ontbrekende scenes
te vervangen door een voice-over. 6 beloningsvariaties in natura:
briefkaart, DVD, (VIP)ticket(s), vermelding etc. Trailer
Dark
Blood youtube
-4-
Bar Oldenhof. Dwight
Oldenhof haalde via Crowdaboutnow
25.000 Euro
op voor zijn doombar 'met
de sfeer tussen een vintage jazz club en een highclass hotelbar' .
67 investeerders hielpen, de bar is aan de Elandsgracht 84 in
Amsterdam. De
kracht achter de crowdfunding campagne van Bar Oldenhof was volgens
Dwight een goed uitgewerkt plan, een behoorlijk eigen netwerk, en een
pro-actieve houding. Investeerders
krijgen 16% rendement na 3 jaar.
-5-
Perfect
Earth Christian
Batist haalde via symbid
80.000 Euro
voor 10% van de aandelen op voor 'Perfect Earth' een social-game voor
kinderen tussen 8 en 14 jaar. Een educatief avontuur over natuur,
klimaatverandering en duurzaam leven. De
lancering van Perfect Earth staat gepland voor begin 2013.
-6-
Solar Kits4Kids. Mathiu Gathobu en zijn lokale
organisatie Changing Communities in Kenia haalden 10.000 Euro
giften op via de 1%Club
voor
Solarlampen voor schoolgaande kinderen. De 1%club is 'een
online marktplaats waar je 1% van je inkomen, tijd of kennis direct
kunt bijdragen aan een projetc naar keuze''
(voor ontwikkelingsprojecten).
Behalve
de funding hielp de
community ook mee met het schrijven van een businessplan en de social
media strategie.
-7-
Dichter
Draagt Voor. Dichter
des vaderlands en stadsdichter van Antwerpen Ramsey Nasr haalde
11.300 Euro (150%) dankzij 94 donateurs
voor de verfilming van oude gedichten in 20 zogenaamde
poëzieclips.
Platform is
voordekunst,
cultuurfund/giftraising.
VoordeKunst heeft in totaal 1.659.060 Euro donaties opgehaald voor 235
succesvolle projecten dankzij 14367 donateurs.
-8-
Yuno / Yumm! Concepts haalde
35.000 Euro op via
(via Seeds een pilot project van ABNAMRO) voor gezonde groente-en-fruit-snacks. De
crowdfunding werd ingezet voor de financiering van de
ontwikkeling van een nieuwe snacken en om klanten (investeerders) mee
te laten denken over de smaak van de nieuwe snack. Hiermee werd aan
de eerste cirkel investeerders rond de ondernemer (vrienden en
familie) ook fans toegevoegd. Winstuitkering afhankelijk van de omzet
ontwikkeling.
-9-
Restaurant Blauw
(das Haags voor Indoneschisch) haalde 125.000 Euro aan leningen op via
Geldvoorelkaar
voor een 3e vestiging in Den Haag. 10% rente per jaar, 3 jaar. De
vestiging in Amsterdam werd al eerder gefinancierd via crowdfunding.
Martijn
van Schelven van Geldvoorelkaar over de campagne: “De campagne
van Restaurant Blauw beschikt over een goede onderbouwing, een
ingebouwde kortingsactie, een prima pitch met aansprekend filmpje,
een professionele accountant, promotie via de eigen website, afijn:
alles volgens het boekje.”
-10
–
Nieuw Leeuwenhorst
(landgoed in de Bollenstreek) haalde bijna 60.000
Euro
giften op
met e-marketingbedrijf Webclusive
(Ronald Kleverlaan), door de
betrokkenheid van de bestaande achterban en lokale marketingacties in
de omgeving. Doel
herstel van de vooroorlogse
lanen en de natuurwaarden rond vijverpartijen. Donaties met beloning
in natura, deze keer heel letterlijk! Beleefleeuwenhorst
en gratis benutte testimonials Beleefleeuwenhorst/donaties
-11-
Virtuele
Tango, thriller
haalde 10.000 Euro (2006 aandelen) op via boekencrowdfunder Tenpages.
NB een
pakkend verhaal over de gevaren van internet. Het is het 59e
manuscript (van de inmiddels 76) dat via TenPages.com voldoende
financiering ophaalde om uitgegeven te worden als volwaardig boek.
-12-
MobiBus
een mobiel servicestation voor carpool- en P+R terreinen haalde
20.000 Euro op via Share2start
In
de vakkundig omgebouwde bus, die op een vaste locatie staat, kan men
flexwerken via gratis Wi-Fi, een kop koffie kopen met een broodje, of
schuilen voor de regen. Zo biedt de MobiBus niet alleen een extra
service, maar zorgt ook voor sociale veiligheid op het terrein.
… De
financiering is mogelijk gemaakt door subsidie van de provincie Noord
Holland in combinatie met crowdfunding.
Obligatielening van 4 jaar, met 5% rente per jaar bij de aflossing
inclusief de opgebouwde rente op 1-5-2016 (voor iedere €100,-
ontvang je dan €121,55).
-13-
Adopt a Revolution, en
wel de Syrische Lente. IKV Pax Christi
haalde via Euro op voor 4 burgercomités steunen in hun
vreedzame protesten en meebetalen aan van onder andere borden en
spandoeken voor demonstraties. Noot
van de Blogger
Ik kon op de site van IKVPC niets vinden, kennelijk was het een
doodgewone (bedelbrief?) actie zoals honderden chari's die wekelijks
doen, maar handig ingespeeld op de actualiteit en de achterban.
-14-
Het Paard van Troje, popzaal
haalde 25.000 Euro voor
een verbouwing. Vanaf 100 euro konden (trouwe) bezoekers een
stukje van de foyer 'kopen'.
-15-
De Honing Bank, een
kunstproject van voor de honingbij opende 'bijenspaarrekeningen'.
De donateurs krijgen afhankelijk van hun gift iets in natura, honing
maar ook mooie spaarboekjes etc. Er is 31.160 Euro of 39% gedoneerd.
Meer op honingbank
aangevuld door de Blogger.
FACTS & FIGURES
Bamboo
Finance impact report 2013
Bamboo
Finance is een investeringsvehicle van microkrediet pionier Philippe
de Schrevel (zie IINieuws
1juni2012) dat in 2007 het Oasis Fonds startte en later het
Bamboo Financial Inclusion Fund. Bamboo Finance publiceerde recent
een impact report over 2012. Bamboo Finance heeft bijna 250 miljoen
US$ opgehaald en managed 46 investeringen in ruim 25 emerging market
landen en hiervoor 4 lokale 'hub's'. Haar missie is het financieren
van ondernemers die innovatieve winstgevende manieren hebben gevonden
om diensten te leveren aan laag inkomen
groepen
die het leven van mensen verbeteren, werk/meer inkomen verschaffen of
lagere kosten(van levensonderhoud).
Nederlander Cees J.M. van Gessel, vml hoofd Financial Institutions, ABN Amro Bank is adviseur in de board van Bamboo Finance. Het meeste vermogen zit (ook) in microkrediet: 195 miljoen US$ en de lijst van 26 instellingen is wellicht iets om in de gaten te houden qua beursgangen, omdat ze dan ook voor particuliere investeerders toegankelijk worden. In het impact report mini profielen van 39 impact investeringen waaronder het Aavishkaar Goodwell Fund een joint venture van Aaviskhaar India en Wim van der Beek's Goodwell Investments in Hilversum. Een paar paradepaardjes: hun investeringen omvatten (microkrediet) ondernemingen die toegang geven tot financiële diensten aan 7,7 miljoen cliënten in 23 landen. Maar ook 17 plattelandsziekenhuizen in India die toegang tot gezondheidszorg geven aan 280.000 mensen en een hernieuwbare energie onderneming in Bihar India die uit verlaten rijstvelden elektriciteit opwekt voor 200.00 mensen.
Nederlander Cees J.M. van Gessel, vml hoofd Financial Institutions, ABN Amro Bank is adviseur in de board van Bamboo Finance. Het meeste vermogen zit (ook) in microkrediet: 195 miljoen US$ en de lijst van 26 instellingen is wellicht iets om in de gaten te houden qua beursgangen, omdat ze dan ook voor particuliere investeerders toegankelijk worden. In het impact report mini profielen van 39 impact investeringen waaronder het Aavishkaar Goodwell Fund een joint venture van Aaviskhaar India en Wim van der Beek's Goodwell Investments in Hilversum. Een paar paradepaardjes: hun investeringen omvatten (microkrediet) ondernemingen die toegang geven tot financiële diensten aan 7,7 miljoen cliënten in 23 landen. Maar ook 17 plattelandsziekenhuizen in India die toegang tot gezondheidszorg geven aan 280.000 mensen en een hernieuwbare energie onderneming in Bihar India die uit verlaten rijstvelden elektriciteit opwekt voor 200.00 mensen.
De
Bamboo impact investing visie en werkwijze puntsgewijs samengevat:
Het heeft een eigen impact map (p.5) gebaseerd op de
missie van de onderneming, de activiteiten en interne processen, de
productie (output) en de impact die het lastigst te bepalen is omdat
de wat als we niks hadden gedaan vraag niet te beantwoorden is
(Noot van de Blogger en bij
succes ook ethisch onverantwoord). Bamboo definieert
evidence-based aannames op basis van cliënten onderzoek,
research, interviews en observatie.
Een
voorbeeld investering in een solarverlichting onderneming kijkt voor
de impact naar: de besparing op kerosine, de extra uren
licht (en de kwaliteit) om: huiswerk te maken, te werken (voor
meer inkomen), te koken, te ontspannen (minder tijd om kerosine of
hout te halen). Betere gezondheid door/en
binnenluchtkwaliteit, (brand en inbraak)veiligheid, minder CO2
uitstoot. De solar kosten vergeleken met de vervangen
lichtbron(nen).
NB
Op pag 7 staat het Bamboo Finance het investeringsproces. Bamboo
Finance biedt workshops aan asset managers en vermogensbezitters die
willen investeren in impact
fondsen. De workshop kan op verzoek worden aangepast en op locatie
gegeven. De workshop wordt kosteloos gegeven om impact investing te
promoten. De uitgebreide inhoud staat op
Anatomy-of-a-leading-impact-fund
Meer informatie bij Tracy
Barba, head of communications. Bron:
bamboofinance/impact-report
(71 pag)
ACADEMIA
/ II
MARKETING
Sir
Ronald Cohen in de Harvard Business Review
Cohen
van Big Society Capital is bezig met een marketing offensief, na het
interview met theGIIN (zie IINieuws15jan2013)
nu een artikel in de Harvard Business Reviews Social
Impact Investing Will Be the New Venture Capital.
Een prikkelende titel vanwege Cohens eretitel the
father of venture capitalism in
de Engelse wikipedia.
Cohen
en Stahlman breken een lans voort de social
sector
die veelal moet overleven zonder overhead(kosten) te maken en dus
groeipotentie en social entrepreneurs die wel start-up
en seed grants
kunnen krijgen van chari's, maar geen groeikapitaal van traditionele
financiers. Maar nu is er innovatie: er worden nieuwe producten
aangeboden die social impact en financieel rendement bieden. Soms
zijn het hybride organisaties die direct financiering geld bieden,
soms organisaties die de toegang tot de kapitaalmarkt vergroten en
de afgelopen 2 jaar hebben overheidsinstanties in het VK, de V.S,
Australië, Canada en Israel nationaal, regionaal of lokaal de
potentie van social impact bonds onderzocht.
Particulieren
lenen hierbij geld aan sociale sector om diensten te verlenen die
maatschappelijke uitgaven verlagen en (daarom) door de overheid
worden terugbetaald met rente soms afhankelijk van het behaalde
resultaat en besparingen. If
succesfull the investor makes money; if not, they lose money.
(Een HBR blog over SIB's)
De
komende 5 tot 10 jaar gaat veel veranderen als investeerders de moed
hebben om te investeren in de sociale sector en
social entrepreneurs uitgroeien
tot grote effectieve ondernemingen die acceptabele rendementen
leveren. Met 200 biljoen belegbaar vermogen en opmerkelijk lage
rentestanden zijn SIB's met 7% rente en sociaal rendement een
aantrekkelijke investering. Dit beleggingsuniversum staat los van de
(Noot
van de Blogger:
volatiele)
aandelenmarkt(en) en de toegang tot kapitaal vergroten voor
ondernemers die onze samenleving versterken. Bron:
blog.harvardbusinessreview
II
THINKING / SATIRE
50
shades of impact
Op
het EVPA (Europen Venture Philantrophy Association) congres hield
mede-oprichter en voorzitter Serge Reicher een satirische speech.
Reicher werkte 20 jaar in de Private Equity industrie, waarna hij
zijn filantropische belangstelling richtte op Venture Philanthropy
wat resulteerde in de oprichting van de EVPA.
Kort
samengevat een jonge
idealistische miljonair onderzoekt II en gaat op bezoek bij een
impact investing bank, maar begrijpt daarna niet waarom de bank na 20
jaar succes niet innovatiever en ambitieuzer (eigenlijk exited)
is. Noot
van de Blogger:
of nog steeds een piepkleine speler ...
Bij
een succesvol private equity investeringsfonds vertellen ze hem heel
eerlijk dat hun impact investing deals gewoon de United
Nation’s Principles for Responsible Investing naleven en
voor de marketing en fondsenwerving impact investing worden genoemd.
Toevallig
komt de II onderzoeker in Monte Carlo een investeringsmogelijkheid
tegen in een internationaal project met onderwijs, gezondheidszorg en
schoon water en veel foto's van kindjes. Het management rapporteert
op impact naast financiën
en de laatste lijken veelbelovend. Er zijn nog geen exits
geweest, maar een onafhankelijke auditor bepaalde de interim returns
op ruim 10%. De fondsmanagers gebruiken hun netwerk en persoonlijke
affiniteit om de deals te vinden.
Zijn financieel adviseur regeert met de 3
major risks for impact investing die
verdacht veel lijken op de risico factoren voor willekeurig welke
bubble.
-1-
Een grote vernieuwing met onrealistische markt en return
verwachtingen;
-2-
(te) veel (geld)aanbod en weinig kwalitatieve deals;
-3-
Veel praat en weinig succesvolle exit's';
-4-
Traditioneel marktdenken of ervaring wordt beschimpt en onervaren of
gefailleerde fondsmanagers zijn opeens de
nieuwe
experts.
Net
als greenwashing
wordt nu
impact washing populair,
schone energie, opkomende markten, infrastructuur zijn er al
tientallen jaren en nu opeens impact investment. Noot
van de Blogger
lees vooral MARKET Ownership Capital met de quote uit het het
Huffingtonpost
artikel over PGGM.
Ook
bij impact investing zijn er perverse prikkels: de financiële
returns zijn een belangrijker incentive voor investeerders en
fondsmanagers dan de impact scores. Bron/lees
het hele artikel op: youphil
HNWI
Jeff
Skoll's miljard dollar plan
Jeff
Skoll werd in 1988 op 33ste miljardair door de beursgang van E-Bay
waar hij de eerste president was. Hij begon de Skoll Foundation die
social entrepreneurs, met een beetje track record, ondersteunt
met nu al 42 miljoen US$ giften. Social entrepreneurs hebben
geld, media exposure en een netwerk voor samenwerking nodig.
Financieringsaanvragen bij fondsen duren lang en zijn
arbeidsintensief en de traditionele investeringsmarkt schat risico's
hoog in. Skoll begreep dat social entrepreneurs op zoek zijn
naar patient capital en ziet
zijn ondersteuning als een variant op van mezzanine
financiering, de fase tussen seed capital en een vorm van
exit.
Skoll
focust op (de gevolgen van) armoede en kan een aantal mooie succesen
tonen: de 1,8 miljoen mensen in Gambia hebben nu toegang tot
gezondheidszorg, in Orissa, India daalde het aantal doden door
ziekten die via water worden overgedragen met 85%, 6000
gemeenschappen in Afrika heben zich tegen besnijdenis verklaard en
duizenden HIV patiënten in Haïti krijgen medicijnen. En er
zijn er veel meer. Skoll focust sterk op het promoten van de
successen van zijn grantees om
de kapitaaltoevoer te vergroten.
Zijn
inspiratie? Het Joodse geloof waardoor het ideaal 'tikkun
olam', 'to heal the world'
diep in zijn denken en doen verankerd is. Bron:
Forbes
Magazine 8okt2012 link
Forbes/jeffrey-skoll
CHARI
Stichting
DOEN: Seed investor
Begin
Januari schreef Ross Baird van Village Capital, hun payoff is: we democratize
entrepreneurship, in de Huffington Post over Investing Early
to Impact World-Changing Solutions. Het artikel gaat in op de
behoefte aan seed capital door social entrepeneurs aan
de hand van een mooie case van een lerares en software ontwikkelaar
die een data systeem ontwikkelde om individuele leerprestaties te
monitoren.
De
auteur vestigt de aandacht op de grote dealsize binnen de
gevestigde II sector (1miljoen US$) en het tekort aan seed
investeringen. Zijn Village Capital organiseert en ondersteunt
social entrepreneurs om elkaar te reviewen en te helpen om hun
onderneming van de grond te krijgen en op te schalen. (De winnaar
krijgt een grote investering) Hiermee ontstaat een bassin van
interessante investees in de versnipperde wereld van angel
investeerders, business plan competities en 'incubators' die tijd,
kosten en arbeidsintensief zijn.
Baird
noemt zijn eigen sponsors als lichtend voorbeeld van filantropie en
investeringen in de VS. (Rockefeller Foundation, Halloran
Philanthropies, Blue Skies Foundation, FARM, First Light en the Gray
Matters Charitable Foundation. Buitenlndse hulp komt van de Sanghata
Global, Potencia Ventures en
Stichting DOEN (van de Postcode en BankGiroLoterij). Stichting DOEN
gaf Village
Capital in 2011 200.000US$. (DOEN, JV 2011)
Ross
Baird startte Village Capital in 2009 en ontwikkelde 15 programma's
voor meer dan 250 entrepreneurs. Hiervoor werkte hij bij First Light
Ventures, a
seed funding fonds
met de focus op impact investing. Village Capital focust op
burgerlijke betrokkenheid, technologische innovaties gericht op
hernieuwbare energie en armoede. Bron:
huffingtonpost/social-impact-investing
Ronde
Tafel
De
Financial
Investigator,
het onafhankelijke en leidende institutionele magazine voor de
Investment Management en Securities Services industrie in Nederland
organiseerde
25jan2013 een ronde tafel over impact investing. Deelnemers of agenda
werden online niet bekend gemaakt. In het volgende nummer van het
Magazine, eind februari, komt het verslag (twitter). De Magazines
worden ook online gezet. Link
financialinvestigator
JOB
De
Global
Alliance for Banking on Values
(GABV) blijkt in te wonen bij de Triodos Bank in Zeist. De GABV
publiceerde vorig jaar een door de pers weinig opgepikt rapport over
de duurzaamheid van haar 16 leden in vergelijking met de to
big to fail
banken. Duurzame banken bleken beter te scoren op: return on assets
(1.33x), rate good quality capital (1.5x) en % uitgeleend kapitaal
(2x). Meer op (IINieuws
15mei12) De GABV, een
CEO Network,
groeit dit jaar naar 22 leden.
Het
GABV zoekt een Network Co-ordinator die het secretariaat en max 2
stagiaires je aanstuurt en samenwerkt met de GABV Programme Manager,
tevens Triodos Bank’s hoofd Public Affairs en een part-time
Senior Adviseur. Een gedetailleerde functie omschrijving staat op de
site van de Terra Management. Men zoekt een native
English
spreker met (bereidheid tot het verkrijgen van) een redelijke beheersing van de Nederlands taal, een EU of
werkvergunning is vereist. Triodos wordt de werkgever. De functie is
voor 32 uur per week. Bron:
Terragroep/vacatures/network-co-ordinator-gabv-triodos-bank
GELEZEN
II
portfolio door professionals
J.P.
Morgan Social Finance 'dedicated to serving and growing the
nascent market for impact investments' publiceerde (1oct12) A
Portfolio Approach to Impact Investment, A Practical Guide to
Building, Analyzing and Managing a Portfolio of Impact Investments.
(48p). JP Morgan SF/II publicaties zijn altijd interessant en deze is
dat omdat de vergelijkbare publicatie van de Rockefeller Philanthropy
Advisors alweer uit 2009 stamt met slechts een schets van het II
universum itt dit gedetailleerde verslag uit de praktijk van 24
investeerders.
De
insteek van het onderzoek is bekijken hoe een II portfolio te bouwen,
analyseren en te managen. Specifieke aandacht is er voor impact,
return & risk en het is een co-productie met 23
institutionele investeerders waaronder PGGM. PGGM heeft haar II als
een Hub-spoke partnership ondergebracht in de organisatie: het
II portfolio team werkt samen met een centraal team voor consistent
overzicht van de II. Anderen kiezen voor een apart team en mn asset
managers kiezen voor integratie en onderscheid in instrument, sector
en asset categorie. NB Op pag. 10 een PGGM als Case study**, II heet
hier integrated ESG investments omdat PGGM het sinds haar JV
2011 zo noemt. Noot van de Blogger:
niet onterecht op basis van II satire, Ownership Capital en het Huf
Post profiel van PGGM.
Portfolio
diversificatie
In
tegenstelling tot wat (vermogens)fondsen en particulieren/HNWI wordt
geadviseerd of gepraktiseerd m.b.t. thema/sector focus, kiezen
professionele investeerders voor portfolio diversificatie zonder hard
targets. Ook de principiële keuze voor een minder, gelijk of hoger
rendement*** dan de benchmark discussie wordt afgedaan als niet zo
relevant. II's zijn wat opportunistischer bij diversificatie en
monitoren de brede concentratie in diverse sectoren, regio's,
instrumenten of impact doelen. Net als JP Morgan zelf kiezen veel van
hen voor de beste beleggingsmogelijkheden en wachten het moment
waarop strategische keuzen gemaakt kunnen of moeten worden af als de portfolio
gegroeid is. Bij JP Morgan betekende dat van 2 financials funds
uitbreiden naar 2 cross-sector en een single sector fonds
waardoor het nu aanwezig is in 30 landen en op 5 continenten (met de
huidige 40miljoen US$).
Kenmerken
van II's
Meetbare
target population en target impact hebben (met
criteria). En een target model voor de impact prestaties
binnen een bepaald business model;
Dealsourcing
door II ('like minded') netwerken, lokale aanwezigheid en via
banken, adviseurs en conferences;
Scorecards
waarin impact, return & risico worden aangegeven die kunnen
worden vergeleken en gewogen (op basis van omvang) per investering en
zelfs asset appreciation;
Funds
(of Funds) zijn populair omdat dat de vereiste actieve
betrokkenheid kan worden gedelegeerd;
Het
managen van impact & return fricties is extra lastig als
werkgelegenheid een impact doelstelling is men de afweging moet maken
tussen korte termijn belangen ('zoals kostenreductie) en lange
termijn opschaling mogelijkheden;
II
moeten rekenen op inzet van patient
capital,
toetreden met dynamische verwachtingen, actieve betrokkenheid, evt
inzet van technische assistentie, frictie tussen impact en return. In
ruil daarvoor krijgen ze een netwerk van (con)collega's die ervaringen en kennis
willen delen en ware 'camaraderie'
ten toon spreiden. Het rapport staat op
JPMorganchase/socialfinance/publications
*
Rockpa Solutions
for Impact Investors (2009, 138 p.)
**
Nog een PPGM case study door Ben Thornley, director van op de
Huffington Post 16aug12. Huffingtonpost
***
Tegenwoordig wordt ook (het versnellen van) de ontwikkeling van de II
sector genoemd als principieel bepaald doel/strategie.
CASE
Longfonds
v/h het AstmaFonds
In
Nederland zijn ruim een miljoen mensen met een longziekte. Het
Longfonds zet zich voor hen in, want longen zijn van levensbelang.
Wij strijden voor gezonde longen en tegen ongeneeslijke longziekten.
Daarom financieren we wetenschappelijk onderzoek. Werken we aan
gezonde lucht voor iedereen, binnen en buiten. En komen als
patiëntenvereniging op voor de belangen van longpatiënten.
Geschiedenis
In
1959 opgericht als de vereniging het Nederlands Astmafonds hoort het
bij een generatie
gezondheidsfondsen
die toen werden opgericht. Het staat met deze gezondheidsfondsen in de
top 10 van particulieren fondsenwerving (o.a. dankzij veel
nalatenschappen), waarbij de afstand van het superduo
Kankerbestrijding
(133miljoen Euro) en de Hartstichting (41miljoen) tot de rest* groot
is. Het Longfonds haalt een tiende op van de Kankerbestrijding, bijna
14miljoen euro, met een mooi stijgende lijn. Hiervan 3,3 miljoen uit
nalatenschappen, 3,3 miljoen dankzij de jaarlijkse
huis-aan-huis-collecte en 7,5miljoen door giften en schenkingen en
een half miljoen overheidssubsidie
Vermogen
Het
vermogen van het Longfonds is bijna 6,5miljoen Euro, waarvan 20.000
Euro of slechts 0,3% in geoormerkte fondsen en de rest reserves. De
continuïtiteitsreserve bedraagt 5,9 miljoen Euro en de
bestemmingsreserves
579.236. De
baten uit beleggingen bedroegen in 2011 245.602 Euro ofwel 3,7% (in
een aan het eind dramatisch beursjaar voor o.a. beleggingsfondsen)
NB In het jaarverslag staat niets over het beleggingsbeleid, wel in
de jaarrekening.
Vermogensbeheer
'Het
Astma Fonds heeft in 2011 een gedeelte (Blogger
?) van de reserves belegd conform de VFI-richtlijn ‘Reserves
goede doelen’. Het uitgangspunt van die Richtlijn is de
instandhouding van de waarde van de hoofdsom. Het LongFonds belegt
niet in individuele aandelen. Het heeft in 2006 een participatie
gekocht in de beleggingspool ‘Kempen Euro High Grade Pool’
(buiten afm toezicht). De pool wordt actief beheerd en de hierin
opgenomen effecten voldoen aan de VFI reserves Richtlijn. De
pool valt binnen de VFI handreiking Verantwoord vermogensbeheer doordat
de vastrentende waarden zijn uitgegeven door centrale, regionale of
lokale overheden, de Europese Unie, Europese Investeringsbank,
European Financial Stability Facility en de European Bank for
Reconstruction and Development, of expliciet worden gegarandeerd door
de centrale, regionale of lokale overheid van de volgende landen:
Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Finland.
Daarnaast
is een gedeelte ondergebracht in een zogenaamd ‘Duurzaam
Garantie-Fixplus Fonds’ bij MeesPierson. De hoogte van de
uitkering in 2013 is afhankelijk van de beurskoers, maar bedraagt
minimaal de inleg. (uit jaarrekening 2011 pag 11 en 14 zonder de
overlap en waarderingsgronden).
Noot
van de Blogger: Over dit fonds en haar universum
vond ik online geen informatie. Het
financieel beleid van het Astmafonds, waaronder het beleggingsbeleid,
is in 2012 aangepast aan de nieuwe VFI de richtlijn
‘Financieel beheer goede doelen’ (2011) (Noot
van de Blogger:
Hierin is het reserves
beleid en de handreiking verantwoord beleggen opgenomen).
Conclusie
Het
LongFonds is geen impact investor. Het investeert zonder direct
financieel rendement 4 miljoen euro in wetenschappelijk onderzoek en
4,5 miljoen in preventie en voorlichting. Het vermogensbeheer past
binnen de uitsluitingscriteria van de VFI Richtlijn Financieel
Beheer. Het Fonds vermeldt nergens dat beleggingen in de
tabaksindustrie expliciet worden uitgesloten. Vooral voor mensen met
Astma, COPD of andere longaandoeningen (en kinderen) is
(passief)roken schadelijk en hinderlijk. Niet alleen direct, maar
wetenschappelijk onderzoek heeft dit aangetoond. Uitsluiten dus!
Bron:
CBF/Longfonds
Jaarrekening 2011 (pfd) Longfonds/2011
en vfi-richtlijnen
Nabrander.
In het VK heeft een hoogleraar gezondheidszorg Paul Corrigan een inventarisatie
gemaakt van mogelijke sectoren waar Social Impact Bonds (met terugbetaling door de overheid/NHS) kunnen worden ingezet op basis
van grote kostenbesparingen. Astma (en Diabetes) worden genoemd o.a.
door de kosten van spoedopnames en de bewezen effecten van coping
strategieën en patiënten netwerken. (The
Expert Patient Programme)
Link
webpage
Socialfinance.org/A
new way to invest in better healthcare (32pag, pag 26 ev). NB
Het Longfonds is actief op dit vlak met Longpunten,
die maandelijkse bijeenkomsten organiseren in 39 plaatsen en het
heeft een online longforum. Of
het ook dit soort Expert Patient programma's aanbied, kon ik op de
site niet vinden.